Όπως είναι γνωστό η περιοχή της Αγιάς κατοικήθηκε ήδη απο τους προϊστορικούς χρόνους και στην αρχαιότητα λόγω της στρατηγικής θέσης, έπαιξε σημαντικό ρόλο ενώνοντας τη Λάρισα με τα παράλια της περιοχής.
Τον 11ο αιώνα η περιοχή αποτέλεσε τόπο έντονης θρησκευτικής ζωής, όπως μαρτυρεί ο μεγάλος αριθμός των θρησκευτικών μνημείων της. Συνδέεται με την μοναστική κοινότητα, του “Όρους Κελλίων”, που δημιουργήθηκε καταρχήν στον ανατολικό Κίσσαβο και αργότερα στην σημερινή περιοχή της επαρχίας της Αγιάς.
Η μακραίωνη ιστορία της έχει να επιδείξει πολλές επιδρομές, λεηλασίες και κατακτήσεις: Καταλανών, Αλβανών, Οθωμανών. Στα μέσα του 16ου αι. παραχωρήθηκε από τον Σουλεϊμάν τον Μεγαλοπρεπή (μεταξύ 1540 και 1570) στην κόρη του Μιχριμά, που μετέτρεψε την περιοχή σε βακούφια, δίνοντας τα έσοδα από τη φορολογία των χωριών σε ευαγή ιδρύματα της Κων/πολης. Η κωμόπολη της Αγιάς χτίστηκε στο πρώτα χρόνια της Τουρκοκρατίας και γνώρισε μεγάλη άνθηση το 17ο και 18ο αι.
Στα μέση του 18ου αιώνα γνώρισε μια σημαντική εμπορική και βιοτεχνική άνθηση. Η ευφορία του εδάφους, η πλούσια παραγωγή βαμβακιού και η παραγωγή του μεταξιού υπήρξαν οι βασικότεροι παράγοντες, που αργότερα ώθησαν την ανάπτυξη της βιοτεχνίας ύφανσης φιτιλιών (μεταξωτών) ,αλατζάδων (βαμβακερών), τσικμέδων, τσιβρέδων και μαντηλιών αλλά και του εμπορίου των κόκκινων νημάτων, μετά τη διάλυση του Συνεταιρισμού των Αμπελακίων, στις χώρες της Ευρώπης. την ικοσαετία 1855-1875 γνωρίζει νέα οικονομική άνθηση, αναπτύσσοντας το εμπόριο του μεταξιού. Σημαντικές οικογένειες της Αγιάς και του Μεταξοχωρίου, όπως των Αλεξούληδων, του Δάλλα, του Βατζιά κ.α. συγκεντρώνουν στα χέρια τους το εμπόριο του μεταξιού, αποκτούν πλούτη και αναγείρουν αρχοντικά. Συγχρόνως η ανάπτυξη της περιοχής προσελκύει για την εγκατάσταση αρκέτους ξένους, ορισμένοι από τους οποίους επρόκειτο να αναδειχθούν σε επιφανείς προσωπικότητες της περιοχής, όπως ο Πηλιορείτης γιατρός Φίλιππος Σαμσαρέλος, ο οποίος διετέλεσε Δήμαρχος Δωτιέων. Επίσης, επιχειρηματίες, όπως το ζέυγος Φαβρ, οι οποίοι εγκαταστάθηκαν στο Μεταξοχώρι, έχτισαν το αρχοντικό τους και ασχολήθηκαν με το εμπόριο.
Ανάλογη είναι η άνθηση των γραμμάτων, καθώς το Σχολείο των κοινών γραμμάτων αναβαθμίστηκε σε Αλληλοδιδακτικό και ιδρύθηκαν εδώ Ελληνικό Σχολείο και Σχολείο Θηλέων με δωρεά του ιατρού Αλλαμάνου. Το 1821 οι κάτοικοι της Αγιάς εξεγέρθηκαν και εδώ έλαβαν χώρα μάχες κατά την επανάσταση του 1878 μεταξύ των τουρκικών στρατευμάτων και των ντόπιων οπλαρχηγών Χαρίση, Κεπέλη και Ηρακλείδη. Προσαρτήθηκε στην Ελλάδα με τη συνθήκη του Βερολίνου. Μετά την απελευθέρωση της Θέσσαλίας και την προσαρτησή της στο ελληνικό κράτος (1881) η περιοχή αλλάζει γρήγορα φυσιογνωμία. Το εμπόριο μεταξιού διακόπηκε, η σηροτροφία όμως συνεχίστηκε εώς το 1930 και έγινε η κύρια απασχόληση των κατοίκων. Μάλιστα συνδυάστηκε με την παράλληλη παραγωγή μεταξοσπορού, ο οποίος εξαγόταν μέχρι την Περσία από την οικογένεια Τζημέρου στο Μεταξοχώρι. Κληρονομιά όλης αυτής της δραστηριότητας είναι, σήμερ, το κτίριο της “Χρυσαλλίδας”, το σημερινό Πολιτιστικό Κέντρο του Δήμου, που λειτούργησε από το 1925 ως αποθήκη συγκέντρωσης κουκουλιών της ομώνυμης στην Αθήνα Μεταξοϋφαντουργίας, του Στυλιανού Παπαδόπουλου. Από το 1930 η σηροτροφία εγκαταλείπεται και αντικαθίσταται από τις δενδροκαλλιέργεις. Σε ένα σημείο που απέχει μία ώρα από την Αγιά και που τον 19ο αιώνα σώζονταν ερείπια βυζαντινού φρουρίου, τοποθετήθηκε από ορισμένους συγγραφείς η παλαιά πόλη Δώτιον. «Μάνα Νερού» ονομάζονται οι πηγές υδροδότησης της Αγιάς, τις οποίες μπορεί κάποιος να επισκεφθεί από χωματόδρομο (1,5 χλμ.) και από μονοπάτι (500 μ.). Το «Παλιόκαστρο» προσφέρει άπλετη θέα προς το Αιγαίο, το Δώτιο πεδίο, το θεσσαλικό κάμπο και το δρόμο για Μεγαλόβρυσο. Η παρουσία εκεί τριών πυροβολείων υπενθυμίζει στους κατοίκους τα δύσκολα χρόνια του Εμφυλίου. Σήμερα, η Αγιά, ανα και έχει τη μορφή σύγχρονής πόλης, διατηρεί έντονα τα σημάδια του παρελθόντος. Το πλήθος των θρησκευτικών μνημειών της, αλλά και των αξιόλογων κτιρίων της, τα αρχοντικά και τα νεοκλασσικά της μαρτυρούν το σημαντικό παρελθόν της.
agia.gov.gr
