Οδηγός Πόλης Καρδίτσας – ΒορειοΑνατολικός Τομέας

1. Πλατεία “Δικαστηρίων”Έχει δεχτεί διαχρονικά τις περισσότερες χρήσεις και αλλαγές ονομασίας από κάθε άλλη πλατεία της πόλη.
Στα όρια της χριστιανικής συνοικίας, του Βαρουσίου, στην ύστερη Τουρκοκρατία, ήταν ο χώρος όπου πραγματοποιούνταν το ζωοπάζαρο της εβδομαδιαίας αγοράς, απ’ όπου και η ονομασία “Ερμού” από το 1887.Τα μεγαλοπρεπή νεοκλασικά (Μαλλιόπουλου, σημ. Επισκοπή, Παπαλόπουλου, Καζαμπάκα κά.) συνυπήρχαν με τις σημαντικότερες διοικητικές υπηρεσίες της πόλης (δημαρχείο, δικαστήρια, φρουραρχείο κά.). Στο μεσοπόλεμο η επιχωμάτωση του ξεσκέπαστου “αυλακά”, η μετατροπή της οικίας Μαλλιόπουλου σε μητροπολιτικό μέγαρο και η ανέγερση του Δικαστικού μεγάρου της προσέδωσαν πιο πολιτισμένη όψη και διαμόρφωσαν τον σημερινό χαρακτήρα της.
Το 1956 μετονομάστηκε σε “Μ. Καραολή & Ανδρ. Δημητρίου” προς τιμήν των Κυπρίων ηρώων και μετά τη μεταπολίτευση σε “Εθνικής Αντιστάσεως”, για να επικρατήσει τελικά η ακατανίκητη εικόνα των “Δικαστηρίων”. 2. Δικαστικό ΜέγαροΘεμελιώθηκε το 1934 από τον Καρδιτσιώτη υπουργό δικαιοσύνης Σπ. Ταλιαδούρο στη θέση οικοπέδου της Λαϊκής Βιβλιοθήκης “Η Αθηνά”.
Το κτήριο είναι διώροφο, πλατυμέτωπο, σχήματος Π, με το τετράγωνο τυφλό τριώροφο κτίσμα των φυλακών στο εσωτερικό του. Η λιτή πρόσοψη μοιράζεται συμμετρικά με το υπερυψωμένο κεντρικό τμήμα της εισόδου και με επιβλητικό πρόπυλο. Επίστεψη με ακροκέραμα στα θυρώματα και επίχρισμα που μιμείται ισοδομική τοιχοποιία είναι τα μόνα, νεοκλασικής έμπνευσης, διακοσμητικά αρχιτεκτονικά του στοιχεία.
Το έργο χρηματοδοτήθηκε προπολεμικά με τη γνωστή έκτακτη φορολογία του “μεγαρόσημου” από το ειδικό ταμείο ανεγέρσεως δικαστικών μεγάρων και φυλακών, όπως και σε αρκετές άλλες ελληνικές πόλεις. Λόγω της συγκυρίας του πολέμου, το κτήριο ολοκληρώθηκε το 1954, αφού πρώτα λειτούργησαν οι φυλακές από το 1948. 3. Μητροπολιτικό ΜέγαροΣτεγάζεται στην επιβλητική οικία του βουλευτή και μεγαλοκτηματία Δ. Μαλλιόπουλου. Κτίστηκε στις αρχές του 20ου αιώνα και είναι από τα ελάχιστα σωζόμενα δείγματα αρχιτεκτονικής της περιόδου αυτής στην πόλη. Το κτήριο είναι διώροφο, με τουβλόκτιστη τοιχοποιία επιχρισμένη εξωτερικά, οδοντωτό γείσο ανάμεσα στους ορόφους, επίκρανα κορινθιακού ρυθμού και κομψούς καμπυλωτούς εξώστες, κατασκευασμένους από ολόσωμα τμήματα μαρμάρου με περίτεχνα δάπεδα και φουρούσια.
Το 1924 αγοράστηκε από την Ι. Μ. Θεσσαλιώτιδος και Φαναριοφερσάλων με πρωτοβουλία του δραστήριου μητροπολίτη Ιεζεκιήλ για να μετατραπεί σε επισκοπικό μέγαρο διατηρώντας το νεοκλασικό ύφος του. Την ίδια εποχή προστέθηκε νέα πτέρυγα στα δυτικά. Η νέα προσθήκη, στα τέλη της δεκαετίας του ’60, στέγασε προσωρινά τη συλλογή εικόνων και εκκλησιαστικών κειμηλίων της Μητρόπολης. Τμήμα της εκτίθεται σήμερα στις αίθουσες υποδοχής του πρόσφατα αναστυλωμένου μεγάρου (1996). 4. Πλατεία Ελευθερίας (κεντρική)Ήταν από το 1881 η κεντρική πλατεία, η καρδιά του εμπορικού κέντρου και ο κατεξοχήν χώρος δημόσιων θεαμάτων και κοινωνικής συνεύρεσης της πόλης. Από “πλατεία της αγοράς” μετονομάστηκε σε πλατεία Ελευθερίας, όταν η Θεσσαλία προσαρτήθηκε στο ελληνικό κράτος, το 1881. Βρίσκεται στον άξονα, ο οποίος συνέδεε το Φανάρι, διοικητική έδρα της περιοχής στα οθωμανικά χρόνια, με τη Λάρισα, πρωτεύουσα της Θεσσαλίας.
Η ευθυγραμμισμένη πεταλόσχημη διαμόρφωσή της με τις πολύτοξες στοές των καταστημάτων, ήταν από τα πρώτα έργα που κατασκευάστηκαν με βάση το πολεοδομικό σχέδιο του 1884.
Η πλατεία έχει δεχτεί κατά καιρούς πολλές επεμβάσεις. Τα μεσοπολεμικά αγάλματα των 4 Μουσών από τσιμέντο έχουν μεταφερθεί από την πλατεία Ομόνοιας στη δεκαετία του ’50. Το επιβλητικό συντριβάνι, πρόσφατο έργο της γλύπτριας Νέλλας Γκόλλαντα, είναι μια σύγχρονη “πυξίδα πόλης” από ατσάλι, με σύμβολα εμπνευσμένα από τον νεολιθικό πολιτισμό. 5. “Πάλλας”Στο ισόγειο του κτιρίου στεγάζεται σήμερα η Alpha Bank. Κτίστηκε στις παραμονές του πολέμου, στη θέση του ιστορικού ξενοδοχείου “Η ωραία Ελλάς”, διατηρώντας τη διάταξη της χαρακτηριστικής πεσσοστοιχίας. Το “Πάλλας” ήταν μέχρι τις τελευταίες δεκαετίες ο σημαντικότερος χώρος θεαμάτων και ψυχαγωγίας της πόλης, με αίθουσες κινηματογράφου, θεάτρου, καφενείο και μπαρ-εστιατόριο πολυτελείας.
Το ξενοδοχείο “Η ωραία Ελλάς” υπήρξε το παλαιότερο και το μοναδικό ξενοδοχείο της πόλης μέχρι τις αρχές του Μεσοπολέμου. Εκεί φιλοξενήθηκαν και από το μπαλκόνι του μίλησαν όλες οι πολιτικές προσωπικότητες που πέρασαν από την Καρδίτσα. Το “Μεγάλο Καφενείο” στο ισόγειο, ήταν σημείο αναφοράς της κοινωνικής ζωής μέχρι τη δεκαετία του ’80.
Οι δύο ορόφοι του κτηρίου παραμένουν σήμερα αναξιοποίητοι. 6. Εμπορική ΤράπεζαΤο διώροφο μέγαρο με την χαρακτηριστική ψηλή τοξοστοιχία, στη νότια πλευρά της κεντρικής πλατείας, κτίστηκε λίγο μετά τα μέσα της δεκαετίας του ’30 στη θέση ισόγειου καταστήματος, το οποίο στέγαζε το υποκατάστημα της Εμπορικής Τράπεζας από την ίδρυσή του, το 1927. Η όψη του είναι λιτή, με συμμετρικά ανοίγματα, μπαλκονάκι στον όροφο και πεσσούς, των οποίων η επιμελημένη λιθοδομή ήταν εμφανής ως τη δεκαετία του ’70. Ο όροφος χρησίμευε ως κατοικία του διευθυντή.
Με βάση το πολεοδομικό σχέδιο του 1884, όλες οι οικοδομές στην πλατεία και στους γύρω δρόμους όφειλαν να έχουν στην πρόσοψη στεγασμένη στοά πλάτους 3 μ., διάταξη η οποία ισχύει μέχρι σήμερα.
Το 1938 στο κτήριο κατέλυσε ο βασιλιάς Γεώργιος. 7. Μητροπολιτικός ναός Αγίων Κωνσταντίνου & ΕλένηςΒρίσκεται στο ιστορικό κέντρο της πόλης, στο άλλοτε Βαρούσι. Ο μεγαλοπρεπής ναός, στον τύπο του εγγεγραμμένου σταυροειδή με τρούλο, αντικατέστησε πασσαλόπηκτο κτίσμα της ύστερης Τουρκοκρατίας. Η ανέγερσή του άρχισε το 1887 και ολοκληρώθηκε, μετά από πολλές περιπέτειες, το 1911. Οι εικόνες του μαρμάρινου τέμπλου φιλοτεχνήθηκαν από τους Ν. Δόντα, Ι. Πούλακα και Ιω. Μαυρόπουλο. Ο τρούλος αγιογραφήθηκε από τον Ν. Δόντα στο μεσοπόλεμο, επί μητροπολίτη Ιεζεκιήλ. Την ίδια εποχή διακοσμήθηκαν οι εσωτερικές επιφάνειες από τον Ν. Ιωάννου και ο ναός απέκτησε πολυτελή προσκυνητάρια, καμπάνες και το πρώτο δημόσιο ρολόι της πόλης από το εξωτερικό καθώς και τέσσερα παρεκκλήσια.
Οι οκτώ μεγάλες συνθέσεις στις κεραίες του σταυρού και το ψηφιδωτό των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης στο υπέρθυρο είναι έργα του Δ. Γιολδάση (1947-1950). Ο περίβολος του ναού διαμορφώθηκε σε ιστορικό πάρκο. 8. Ιστορικό-Λαογραφικό Μουσείο “Λ. & Ν. Σακελλαρίου” Κέντρο Τεκμηρίωσης & Επικοινωνίας Δ. Καρδίτσας
Βρίσκεται στο ιστορικό κέντρο, απέναντι από το άλσος του Παυσίλυπου και τον μητροπολιτικό ναό. Πρόκειται για το παλιό Λαογραφικό Μουσείο, το οποίο ιδρύθηκε από το Δήμο Καρδίτσας το 1982, με δωρεά του ζεύγους Λάμπρου & Ναυσικάς Σακελλαρίου. Το τριώροφο κτίριο, αν και περιορισμένης επιφάνειας, μετά την πρόσφατη ανακαίνιση και αναδιοργάνωση, διαθέτει αίθουσες για μόνιμες και περιοδικές εκθέσεις, εργαστήριο συντήρησης, βιβλιοθήκη και αρχείο, χώρο για εκδηλώσεις και εκπαιδευτικά προγράμματα και πωλητήριο. Πυρήνα της συλλογής αποτέλεσαν τα προσωπικά αντικείμενα του στρατηγού και πρωθυπουργού Ν. Πλαστήρα, της μεγαλύτερης ιστορικής φυσιογνωμίας που ανέδειξε η πόλη τον 20ο αιώνα, τα οποία εκτίθενται αυτόνομα στον 2ο όροφο.
Η ιστορία και ο πολιτισμός της Καρδίτσας από το 15ο αιώνα, που πρωτοεντοπίζεται στις γραπτές πηγές, μέχρι σήμερα είναι το θέμα που αναπτύσσεται στους υπόλοιπους ορόφους, με έμφαση στην κοινωνική οργάνωση και την ταυτότητα της πόλης. 9. Ανδριάντας Ν. ΠλαστήραΟ μπρούτζινος έφιππος ανδριάντας βρίσκεται στον άλλοτε ανθώνα του Παυσιλύπου, στην ομώνυμη πλατεία. Είναι έργο του γνωστού γλύπτη Στέλιου Τριάντη (1986/87).
Ο Ν. Πλαστήρας (1883-1953) παριστάνεται ευθυτενής, υπερμεγέθης και επιβλητικός, με στρατιωτική περιβολή και με γυμνό σπαθί, πάνω σε βραχώδες ψηλό βάθρο.
Η τοποθέτηση του γλυπτού στην πολυσύχναστη πλατεία εκφράζει την ιδιαίτερη εκτίμηση της γενέτειράς του για τον “μαύρο καβαλάρη”, ήρωα της Μικράς Ασίας και αρχηγό της επανάστασης του 1922, ο οποίος διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στις μεσοπολεμικές πολιτικές εξελίξεις και διετέλεσε τρεις φορές πρωθυπουργός στο διάστημα 1945-1953.
Το γλυπτό στήθηκε με πρωτοβουλία της Ένωσης Επιστημόνων Ν. Καρδίτσας. 10. ΠαυσίλυποΤο πάρκο, έκτασης 50 στρεμμάτων, σχεδιάστηκε το 1901 από το μηχανικό Γ. Φώσκολο. Αρχικά τα δέντρα κάλυπταν το τμήμα βόρεια του σημερινού πεζοδρόμου Τερτίπη, ενώ το νότιο (πλατεία Πλαστήρα), καταλάμβανε ο ανθώνας, με το κομψό λευκό καφενεδάκι. Στη δυτική πλευρά του πάρκου χτίστηκαν, στη δεκαετία του ’30, το 3ο δημοτικό σχολείο και το πολυϊατρείο (σημερινό ληξιαρχείο).
Το Παυσίλυπο φιλοξενούσε στο μεσοπόλεμο τα σημαντικότερα καλλιτεχνικά γεγονότα της πόλης, όπως η αναβίωση των Ανθεστηρίων από το 1931, πρωτοβουλία της Λαϊκής Βιβλιοθήκης “Η Αθηνά”. Στη δεκαετία του ’50, ο ανθόκηπος μετατράπηκε σε ασφαλτοστρωμένη πλατεία, ανεγέρθηκε το σημερινό αναψυκτήριο και το εβδομαδιαίο ζωοπάζαρο που πραγματοποιούνταν στα βόρεια του πάρκου μεταφέρθηκε έξω από την πόλη. Την ίδια εποχή στήθηκε και η προτομή του τότε πρωθυπουργού Ν. Πλαστήρα.
Η ανάπλαση του πάρκου, στη δεκαετία του ’90, βασίστηκε σε μελέτη βραβευμένη σε πανελλήνιο αρχιτεκτονικό διαγωνισμό. 11. Μύλος ΚωλέτσουΠρόκειται για τον δεύτερο παλαιότερο ατμόμυλο της πόλης (1899), ιδιοκτησίας αρχικά των Αφών Χρηστίδη, οι οποίοι διατηρούσαν στον ίδιο χώρο και μηχανουργείο. Το 1910 ο μύλος πέρασε στον Λεωνίδα Καλή και ως το 1915 στους Λ. Καλή- Μ. Κολέτσο. Το 1936 μετατράπηκε σε κυλινδρόμυλο.
Το συγκρότημα αποτελείται από κτήρια τεσσάρων χρονολογικών φάσεων. Ο μύλος επεκτάθηκε και εκσυγχρονίστηκε ριζικά υπό τη διεύθυνση των Αθ. & Κων/νου Μ. Κωλέτσου στη δεκαετία του ’50, όταν στον αρχικό πυρήνα των κτισμάτων (μύλος, αποθήκες) προστέθηκαν λιθόκτιστη οικοδομή για την εγκατάσταση νέου πετρελαιοκινητήρα και πλυντηρίου-στεγνωτηρίου (1953) καθώς και πολυώροφο τουβλόκτιστο κτήριο για την τοποθέτηση νέων κυλίνδρων και ηλεκτροκινητήρων (1956).
Λειτούργησε ως το 2000. Το συγκρότημα των κτηρίων παραμένει σήμερα αναξιοποίητο. 12. Ναός Ζωοδόχου Πηγής ΚαμινάδωνΕίναι ο παλαιότερος ναός της Καρδίτσας. Κτίστηκε το 1842, αμέσως μετά τις πρώτες οθωμανικές μεταρρυθμίσεις. Οι Καμινάδες αποτελούσαν τότε ξεχωριστή κοινότητα στα βορειοανατολικά όρια της πόλης, πριν ιδρυθεί η χριστιανική συνοικία της, το Βαρούσι.
Είναι τρίκλιτη βασιλική, χτισμένη με ντόπιο ασβεστόλιθο από ηπειρώτες μαστόρους. Από τον λιτό εξωτερικό διάκοσμο ξεχωρίζει η κόγχη του ιερού με τα εντοιχισμένα εφυαλωμένα πιάτα οθωμανικού εργαστηρίου και τα λιθανάγλυφα με παραστάσεις πτηνών, φυτών και αστρικών συμβόλων. Ο ναός έχει γυναικωνίτη και είναι πλούσια αγιογραφημένος με λαϊκότροπες τοιχογραφίες Σαμαριναίων ζωγράφων (1853). Το ξυλόγλυπτο τέμπλο κατασκευάστηκε το 1846. Το κωδωνοστάσιο χτίστηκε το 1881.
Στις αρχές του 20ου αιώνα, στον περίβολό του πραγματοποιούνταν οι συνελεύσεις του ιστορικού Πεδινού Συνδέσμου Καρδίτσας, πρωτεργάτη του Αγροτικού Κινήματος. 13. Θερινός ΚινηματογράφοςΒρίσκεται βόρεια, στα όρια με το δημοτικό διαμέρισμα της Καρδιτσομαγούλας και λειτουργεί από το 2007. Χωροθετημένος μέσα σε έκταση 6,5 στρεμμάτων, σχεδιάστηκε ως ένα μικρό πολιτιστικό πάρκο, με στόχο να αναβαθμίσει την περιοχή των σεισμοπλήκτων, ενοποιώντας παράλληλα το διευρυμένο πολεοδομικό συγκρότημα του δήμου Καρδίτσας.
Ο χώρος περιλαμβάνει υπαίθριο αμφιθέατρο, μπαρ-αναψυκτήριο, εκπαιδευτικό μουσικό πάρκο, φουαγιέ κατάλληλο για εκθέσεις και μεγάλο δεντροφυτεμένο κήπο. Τα υλικά κατασκευής – εμφανές σκυρόδεμα, συμπαγή τούβλα, ξύλο – και οι μορφολογικές επιλογές, λιτά και εναρμονισμένα στο χώρο, αλλά και η εύκολη πρόσβαση μέσω του ποδηλατόδρομου διαμορφώνουν έναν χώρο ανοιχτό και φιλικό στο κοινό της πόλης και ταυτόχρονα αισθητικά ελκυστικό. ΚαρδιτσομαγούλαΕίναι το πλησιέστερο στην πόλη δημοτικό διαμέρισμα και διαθέτει θαυμάσια ρυμοτομία. Το χωριό πήρε την ονομασία από την νεολιθική μαγούλα που βρισκόταν κατά την παράδοση στο κέντρο του, κάτω από το ναό του Αγίου Δημητρίου.
Στην περιοχή υπάρχουν ίχνη κατοίκησης από την εποχή του χαλκού. Η “Μαγούλα” ή “μουσταφά Μαγούλα” ή “Μαγούλα του Καρδιτζίου” ήταν από τα μεγαλύτερα χριστιανικά χωριά του κάμπου στην τουρκοκρατία. Με την προσάρτηση της Θεσσαλίας, η Καρδιτσομαγούλα εξαγοράστηκε από τον εθνικό ευεργέτη Κ. Ζάππα για να παραχωρηθεί στο ελληνικό δημόσιο και να διανεμηθεί σε ακτήμονες λίγα χρόνια μετά.
Στο χωρίο σώζονται αρκετές ισόγειες πλίθινες οικίες με υπόγειο και χαγιάτι. Το πρόσφατα αναστυλωμένο δημοτικό σχολείο (σημερινό κοινοτικό γραφείο και αίθουσα εκδηλώσεων) και η εκκλησία άρχισαν να κατασκευάζονται στη δεκαετία του ’30, αλλά ολοκληρώθηκαν με τη λήξη του πολέμου. Το χωριό διαθέτει ακόμη ένα επιβλητικό δίτοξο πέτρινο γεφύρι από τις αρχές του 20ου αιώνα, στα όρια με το Μακρυχώρι, και το δάσος του Αη-Λιά, έκτασης 20.000 περίπου στρεμμάτων, με πλούσια βλάστηση από αιωνόβιες βελανιδιές και φτελιάδες.